Merkwaardige huizen
Het Gravensteen is het gebouw met een bordes in de straat met Mol als naam. De bouw was klaar in 1526. De natuursteen in de voorgevel komt uit omgeving Brussel. De ankers in de muur zijn van Mechelse makelij. Dit was in de 16de eeuw een stenen huis van de graaf. Hier woonde de rentmeester die de gelden beheerde, belastingen inde, optrad als openbare aanklager enz. De graaf had er zijn bestuurlijke zetel. Op de eerste verdieping zijn de ramen voorzien van traliewerk. De ruimten erachter werden gebruikt als gevangenis. Ook op de zolder waren er cellen. Het is de oudst bewaard gebleven gevangenis van Zeeland. Er zijn nog inscripties (jaartallen, namen, afbeeldingen) te zien van honderden gevangenen.
Je kan het Gravensteen bezoeken in combinatie met het Stadhuismuseum. Info op www.stadhuismuseum.nl Ga naar ‘Bezoek het museum’.
Het 16de eeuwse stadhuis in typische renaissance stijl oogt heel fraai. Dat komt omdat het vrijwel ongeschonden door de eeuwen is gekomen. Het werd voltooid in 1554. De onderbouw van de toren is evenwel ouder want deze vroeger Vleeshal werd in de bouw van het stadhuis geïntegreerd. Zierikzee heeft altijd op zichzelf bestaan tot in 1997. Toen ging het op in de gemeente Schouwen-Duiveland. Vanaf dan was de rol als stadhuis dus uitgespeeld. Sinds 2012 is het de locatie van het Stadhuismuseum.
De toren bevat een 8-hoekig platform met daarboven nog een breder uitlopende peervormige constructie. Helemaal bovenaan prijkt de vergulde Neptunus, de Romeinse zeegod, als bindteken van Zierikzee met het water. Een kopie, enkel de drietand is origineel. Het originele is nog te zien binnenin het Stadhuismuseum. Op de gevel is ook een afbeelding te zien van Keizer Karel V en zijn zoon Filips II. De gevel onderging nog enkele veranderingen na 1775. Daarna kwam het interieur aan de beurt. Laatste renovatie dateert van 2012.
Binnenin is dus het Stadhuismuseum gevestigd. In drie thema’s wordt het verhaal van Zierikzee verteld: de stad, het water en het land. Wat je zeker moet gezien hebben is een mooie grisaille in de Raadkamer. Verder zijn schilderijen, scheepsmodellen, oude zeekaarten, zilverwerk en andere curiosa te bezichtigen. Bij die curiosa hoort zeker een kajak waarin een Eskimopop je vriendelijk toezwaait. Men vermoedt dat dit de oudste kajak ter wereld is. Hij zou ergens tussenin de 17de en 18de eeuw zijn meegebracht uit Groenland. Alle info over het museum vind je op www.stadhuismuseum.nl
Het Huis De Haene dateert uit de eerste helft van de 14de eeuw. De trap is gemaakt naar de Brugse trend, zo lees je op een bordje op de gevel. In de spitsbogen onder het centrale raam waar de scheiding van zandsteen met baksteen ligt, kan je (maar je moet goed kijken) nog min of meer de contouren zien van een hanenkop. Daarvan is ook de naam afgeleid.
Het Burgerweeshuis is een patriciërswoning die bestaat uit een voorhuis (17de eeuw) en een achterhuis (16de). Zoals de naam (in vergulde letters op de voorgevel) aangeeft, is dit een opvangtehuis geweest voor weeskinderen tot halfweg vorige eeuw. Tot 2013 woonde er nog het kunstenaarsechtpaar Braat. Het is nog steeds privé bewoond door familieleden.
Enkel op aanvraag kan je de woning bezoeken en in de romantische beeldentuin wandelen. De regentenkamer, mooi aangekleed in een rococo jasje krijg je dan zeker te zien. Het goudlederen behang (van kalfsleer) dateert uit 1770. Kijk naar de plafondschildering, eenvoudige olieverf aangebracht op eikenhouten planken, maar zeer mooi. Het rijke meubilair staat er zoals het toen in de 18de eeuw erbij stond.
Tijdens het verblijf van het kunstenaarsduo Ad en Tessa Braat werden geregeld exposities gehouden in de beeldentuin met eigen werk en beelden van bevriende kunstenaars. Iets wat de zoon opnieuw heeft opgepikt. Er worden ook creatieve workshops gehouden. Informatie haal je op www.burgerweeshuiszierikzee.nl
Opvallende kerken
Dikke Toren
De Sint Lievensmonstertoren bepaalt met zijn 62 meter sinds het begin van de 16de eeuw het stadsbeeld. In de omgang wordt hij de Dikke Toren genoemd. Andries Keldermans uit Mechelen tekende mee aan de plannen. Geen toeval dus als je wat herkenningselementen linkt met de Mechelse Sint-Romboutstoren, een parel van Brabantse gotiek. Toen Zierikzee nog een van de machtige steden van de Nederlanden was, werd de bouw aangevat. De toren moest de hoogste van Nederland worden, maar te weinig geld in het laatje dwongen de bouwheren de toren minder hoog te bouwen als voorzien. In 1506 werd zelfs beslist om de toren maar te laten zoals hij er toen bijstond. De kerk zelf die kwam er wel zoals uitgetekend en bleek zo de grootste van Zeeland. Maar een brand in 1832 legde het kerkgebouw in as, alleen de toren kwam er vrijwel ongeschonden uit. Al diende die ook na de beschadiging tijdens de Tweede Wereldoorlog nog gerestaureerd te worden. Er werd besloten de kerk af te breken en ernaast een nieuwe kerk op te bouwen.
De Sint-Lievensmonstertoren is tussen Pasen en eind oktober te beklimmen (betalend). 281 treden leiden naar een mooi uitzicht over Zierikzee en omgeving. Een bezoek op het gelijkvloers van de toren is gratis. Er worden wisselende exposities gehouden.
Nieuwe Kerk
De plannen voor de Nieuwe Kerk waren klaar in 1835, drie jaar na de brand van de Sint Lievensmonsterkerk. De bouw duurde tot 1848. Het is een mooi voorbeeld van een kerk in neoclassicistische stijl. In 1971 liepen de onderhoudskosten dermate op dat besloten werd om de kerk te sluiten voor vieringen. De Stichting Oude Zeeuwse kerken lieten in 10 jaar tijd de meest noodzakelijke restauratiewerken uitvoeren. Vandaag is de Nieuwe Kerk ontwijd en wordt ze multifunctioneel gebruikt: exposities, muziekevenementen.
Je herkent uiteraard de vorm van een Griekse tempel, zeker met de Dorische zuilen aan de ene zijde.
De contouren van de nooit heropgebouwde Sint-Lievensmonsterkerk zijn ingebracht in het plaveisel rond de Nieuwe Kerk.
Gasthuiskerk
Op het Havenplein staat de Gasthuiskerk. Handel en geloof gaan of eerder gingen samen hand in hand in de Gasthuiskerk. Dit kerkgebouw is een uitbreiding van een kapel uit de 14de eeuw die toebehoorde aan een gasthuis voor armen, zieken en reizigers. Merk op centraal op de gevel dat het stadswapen wordt ondersteund door een zeemeermin en een zeemeerman.
Aanvankelijk werd hier in het Frans gepredikt want nadat de katholieken verdreven waren kregen leden van de Waalse Gereformeerde kerk het gebouw in gebruik. Vanaf 1613, aanvankelijk nog in het Nederduits, later in het Nederlands, houdt de Hervormde Kerk hier op zondag zijn samenkomsten (het woord viering wordt niet gebruikt in de schoot van de Hervormde Kerk).
De kerk bleek te klein zodat er een uitbreiding volgde met een beurs en daarboven een galerij. Op het gelijkvloers dreven kooplieden handel in de galerij (ook Beurs of lokaal Beuze genoemd). De Gasthuiskerk is binnenin niet te bezichtigen.
Havenwijk vroeger en nu
Je bent in de Havenwijk aanbeland. Hier woonden vroeger vissers, schippersfamilies, havenarbeiders, zeilmakers, …
Liepen we hier vóór het jaar 1871 dan zou het water veel verder gekomen zijn. Dat jaar werd de Oude Haven grotendeels gedempt. Hierdoor ontstond kunstmatig het Havenplein en het Havenpark. Maar het was al vanaf de 16de eeuw dat hier geen grote schepen meer aanmeerden omdat de havenactiviteiten toen verhuisden buiten de stadsmuren. Het Havenplein vormt het hart van Zierikzee. Tijdens de lente- en zomermaanden staan hier de terrasjes buiten. Geregeld vinden ook evenementen plaats op het plein. De kiosk die je in het Havenpark ziet opgesteld kwam er naar aanleiding van het bezoek van koniningin Wilhelmina en prins Hendrik (september 1907).
Wat je op het Havenplein ziet staan aan mooie huizen geeft een goed voorbeeld van de rijkere buurt van Zierikzee. Althans van vroeger tijdens de bloeiperiode toen Zierikzee bekend stond als welvarende handelsstad.
Kijk eens naar de vele grote ramen. De regel gold toen, hoe meer je ramen in je huis had, hoe rijker je geacht werd. Het was dus een toonbare uiting van rijkdom. Nadeel (?) was wel dat belastingen geïnd werden indertijd op het aantal vierkante meter glas … Het waren dus geen sukkelaars die hier woonden maar welgestelde handelaren, reders, notabelen. Heb eveneens oog voor de vele sierlijke details op de gevels of boven de deuren.
Wat overbleef van de oude haven is nu de Museumhaven. Die bestaat uit twee locaties. Bij de Oude Haven waar een verzameling historische schepen te zien zijn. Op loopafstand (ga hiervoor de ophaalbrug bij de twee poorten over en dan naar links) ligt op de Vissersdijk de Stads- en commerciewerf. Men restaureert er schepen, vanaf de loopbrug kan je de werkzaamheden volgen. Het Maritiem Museum ligt nu op de Vissersdijk nr. 2. Dat is nog voorbij de scheepswerf op het eind van de Vissersdijk naar rechts. Info op www.museumhavenzeeland.nl
Stadspoorten
Je ziet bij een ophaalbrug nog twee overgebleven poorten staan. In totaal wist Zierikzee drie te behouden van de in totaal zes. Deze poorten maakten deel uit van de stadsmuur die de vijand op afstand moest houden. Er is de Noorhavenpoort en de Zuidhavenpoort.
Noordhavenpoort
De originele stadspoort dateerde ook uit de 14de eeuw maar het uitzicht veranderde drastisch bij verbouwingen tijdens de 16de eeuw. Het is een dubbele poort. Stap door de eerste poort. Zo kom je op een binnenpleintje. Merk op dat de andere doorgang niet rechtlijnig tegenover de eerste poort ligt. Bewust, want zo kon de vijand niet rechtstreeks door de poorten in de stad schieten. Knappe vondst, toch? De reden van het binnenplein was ook om de vijand te misleiden. Hij of zij die dacht meteen in de stad te zijn, kwam bedrogen uit. Je kan wel raden dat de soldaten toen ze het pleintje hadden bereikt flink beschoten werden. De gevel aan de stadszijde ziet er ‘rijker’ uit dan de andere kant. Dat komt omdat die in de 17de eeuw werd aangepast naar de toen geldende renaissancestijl.
Zuidhavenpoort
De Zuidhavenpoort is duidelijk de grootste. Merk de vier hoektorentjes op die de rijzige toren als het ware ‘omarmen’. Begin van de 14de eeuw is de toren gebouwd. Hij telt drie verdiepingen. In het open torentje bovenaan hangen twaalf klokken. Omdat deze halfweg de 16de eeuw zijn gegoten, is deze carillon de oudste van Nederland. Aan de zijde van de toren staat een muur die een reconstructie is van de stadsmuur uit de middeleeuwen.
Het bronzen vrouwenstandbeeld is een herinnering aan de Watersnoodramp van 1 februari 1953. Op de sokkel lees je af ‘Beproefd maar niet gebroken’. Kunstenaar Ad Braat (zie ook Burgerweeshuis, letter B) maakte het beeld.
Nobelpoort
Deze ligt niet op ons traject. Je vindt de Nobelpoort ten noorden van de stad. Deze stadspoort uit de 14de eeuw heeft twee ronde torens. De toren is heel mooi gerestaureerd.
Plekjes en rariteiten
De Oude Vismijn is de plek waar vanaf 1804 de vismarkt en veiling doorging. Tegenwoordig heeft men het over het Sint-Jacobshofje. Het is privé nu. Onder de overkapping op de linkerzijde werd de vis schoongemaakt. Vooral haring, kabeljauw, zalm, haring en ook oesters werden aangevoerd. Op de gevel van de overkapping staat een doordenkertje geschilderd. Het groene huisje achterin is het afslagershuisje. De veilingmeester veilde er de vis. Waar nu de witte kleine huisjes staan, bevond zich vroeger één groot huis, het gildehuis van de lokale schippersgilde Sint-Jacobs. In de witte huisjes woonden vissersweduwen. Concurrentie met grotere vissteden deden de vismarkt van Zierikzee geen goed. De ooit bloeiende vishandel ging dan snel achteruit. De locatie is bewaard gebleven, de vismarkt helaas niet meer.
Je hebt ze al zien staan, die scheve huizen, en misschien je ook afgevraagd of hier de grond zo erg aan het verzakken is. Helemaal niet. Deze bouwstijl is bewust aangewend. De stenen waarmee vroeger werd gebouwd slorpten heel wat water op. Om te proberen het regenwater niet op de stenen te laten vallen, werden de gevels vooruithangend opgetrokken. Vandaar dus de vele scheve huizen in Zierikzee
Let eens op de strook vóór de huizen. Je zou denken, dit zijn toch wel maar smalle voetpaden. De waarheid is, dit zijn helemaal geen voetpaden. De strook, ook afgebakend met een afsluithekje, maakt eigenlijk deel uit van de afbakening van de ‘voortuin’. Zeg dus nooit zomaar voetpad tegen een voetpad in Zierikzee.