Vorselaar wordt in 726 voor het eerst vernoemd onder de naam ‘Furgalarus’. De naam wijzigde in de loop der tijden: in de 12e eeuw noteren we ‘Forsellara’ (open plaats in een bos, begroeid met gaspeldoorn) en ‘Vurslar’ (kreupelhout met stekelige brem). Vanaf de 16e eeuw noemde men het ‘Vorselaer op ’t Zand’. Later raakte het bijvoegsel in onbruik.
Markt - Monument voor de vrede
Als u het VVV-kantoor verlaat, bevindt u zich meteen op het marktplein – vroeger ‘de plaetse’ genoemd - van Vorselaar. De driehoekige vorm ervan wijst op het ontstaan in de Frankische tijd. Aan uw linkerkant ziet u het ‘MONUMENT VOOR DE VREDE’, een recent kunstwerk van de hand van Philip Aguire. Het beeld symboliseert het samen-werken aan vrede: het is een evenwichtsoefening. Dit monument werd opgericht in 2006 als vervanging voor het monument voor de gesneuvelden, het zogenaamde Heilig-Hartbeeld. Dit laatste werd opgericht in 1927 ter herinnering aan de Blijde Intrede van Kardinaal Van Roey, van geboorte afkomstig van deze gemeente. Het beeld sneuvelde bij de herinrichtingwerken aan het marktplein.
Een blik rond het marktplein leert ons ook wat over verschillende bouwstijlen in de 20e eeuw. Zo vertoont het hoekhuis schuin achter het Monument voor de Vrede typische kenmerken van de Nieuwe Zakelijkheid. Het werd opgericht in de jaren 1930 in opdracht van dokter Van Bockstal. Dit was de eerste dokter in Vorselaar en hij werd al gauw beroemd en berucht. Hij was overal vriend aan huis; zijn gedurfde methoden hebben menigeen het leven gered! Verder vinden we op de Markt een voorbeeld van neoclassicisme (huisnummer 13) en art-deco (huisnummer 6). Huisnummer 2 is het zogenaamde ‘klein kasteeltje’, dat in 1870 werd hersteld door graaf Philippe van de Werve in classicistische stijl.
De schandpaal
De ‘KAAK’ of schandpaal werd in 1759 door graaf van de Werve opgericht in blauwe hardsteen als symbool voor de macht van de heer over de bevolking. Misdadigers werden destijds ten schande aan de kaak vastgebonden. Tijdens de repressie, net na de Tweede Wereldoorlog, werden de ‘zwarten’, die collaboreerden met de Duitsers, er vastgebonden om uitgescholden en bespot te worden door de bevolking.
Het klooster
Het plein wordt zonder twijfel gedomineerd door het KLOOSTER van de Zusters der Christelijke Scholen. We schrijven 1820 wanneer priester Lodewijk Vincent Donche en gravin Regina della Faille samen besluiten tot de oprichting van een ‘werkschool’ voor arme kinderen, in een huisje dat de gravin hiervoor al in 1819 kocht. De schoolmeesteressen Adriana Maria Touwenberger en Maria Petronella Backers, twee vrome jongedames uit Tilburg, leefden er op verdoken wijze als ‘zusters’. Het Hollands bewind verleende immers geen goedkeuring aan onderwijscongregaties. Pas na de onafhankelijkheid van België kon de congregatie zich openlijk profileren. Het verstrekken van onderwijs werd de voornaamste doelstelling. Als patroonheilige werden Sint-Jozef Calasanz en Onze-Lieve-Vrouw van de Christelijke Scholen gekozen. De subsidies die de eerste organieke wet op het lager onderwijs uit 1842 voorzag, maakte de overgang van werk- naar leerschool mogelijk. Rond 1900 ontstond de zondagschool (voor volwassenen), de bewaarschool (voor kleine kinderen van buitenshuis werkende ouders), de leergangen voor huishoudkunde en de normaalschool.
Vanaf 1870 kende de congregatie een enorme expansie, waardoor een uitbreiding van het klooster noodzakelijk werd. In 1903 werd het oude klooster, dat sinds het ontstaan al regelmatig was uitgebreid, grotendeels afgebroken en kwam een ruim, nieuw klooster in de plaats. Vorselaar kreeg een nieuw gezicht! Stilaan ontwikkelden de zusters van Vorselaar zich tot een onderwijskundige autoriteit in België. Het aanbod aan opleidingen werd ook gestaag uitgebreid maar pas in 1944 werd de normaalschool toegankelijk voor leken. Vanaf 1950 versoepelde ook het kloosterleven. De zusters mengden zich in het gemeenschapsleven en namen sociale taken op zich. Vanaf het einde van de jaren 1960 werden de zusters actief in de missies.
Mie Broos
In de schaduw van de kerk, ongeveer op de plaats waar zij vermoedelijk begraven ligt, staat een gedenkplaat voor Maria Van Loock, beter bekend als ‘MIE BROOS’, een volksgenezeres die in Vorselaar leefde van 1839 tot 1927. Zij had geen medisch diploma, maar zij kende als geen ander de genezende kracht van planten en bereidde er zalfjes uit. Van jong tot oud, van arm tot rijk , iedereen kon bij haar terecht en altijd hielp zij onbaatzuchtig. Vooral huidziekten waren haar specialiteit. Van heinde en verre, zelfs uit het buitenland, kwamen mensen te voet of per fiets naar het Heiken, waar Mie woonde, gedreven door de laatste hoop die zij op haar bekwaamheid hadden gevestigd. Ter ere van Mie Broos werd in de omgeving waar zij leefde een natuurwandeling uitgestippeld, die de wandelaar ook langs natuurreservaat ’t Schupleer leidt.
Sint-Pieterskerk
De Sint-Pieterskerk van Vorselaar was een ‘volle’ kerk; de dochterkerken waren Lille en Poederlee. Al in geschriften van 726 is er sprake van een houten kerk. In opdracht van heer Geert III van Rotselaar, werd de kerk in 1382 - toen nog zonder toren - gebouwd in ijzersteen. Aan de zijingang van de kerk, rechts van de hoofdingang, is nog een deel van de grafsteen van Geert III van Rotselaar te zien. In 1606 werd de kerk door een orkaan verwoest. Pas in 1630 werd aan heropbouw gedacht: de middenbeuk, het hoogkoor en de toren werden opgetrokken. In 1749 werd een orgel geïnstalleerd en in 1839 werden twee zijbeuken bijgebouwd. Een grafkelder en grafstenen in en rondom de kerk herinneren nog aan de families die Vorselaar in de loop van de eeuwen hebben geregeerd.
Kerkhof
Dit kerkhof werd ingewijd in 1940. In het midden bevindt zich een CHRISTUS AAN HET KRUIS van de hand van Georges Minne. Het was een geschenk van Kardinaal Van Roey aan zijn geboortedorp ter gelegenheid van zijn 50-jarig priesterjubileum.
De veertien kapellekens
Het is vrij zeker dat deze in 1860 werden opgericht door landbouwer Petrus Verhaert, als dank voor de genezing van een ernstige wonde aan het been. Eigenlijk tellen we niet 14 maar 15 kapellen. In de Onze-Lieve-Vrouwekapel, toegewijd aan Onze-Lieve-Vrouw van Zeven Weeën, bevindt zich de eerste statie van de kruisweg, die vervolgt in een rij van 13 pijlerkapelletjes. Aan de overkant vinden we de Calvariebergkapel. De kruisweg werd ‘ingesteld’ door ZEH G. Wils, destijds pastoor van Vorselaar, en in oktober 1860 ingewijd door de Eerwaarde Paters Redemptoristen. Thans zijn de Veertien Kapellekens eigendom van de Kerkfabriek van Vorselaar. Begin jaren ’90 werden ze grondig gerestaureerd.
Kapel van O.L.Vrouw
Deze kapel is inderdaad toegewijd aan Onze-Lieve-Vrouw van Lourdes. Ze werd omstreeks 1880 – 1882 gebouwd in opdracht van heer Philippe van de Werve, die leefde op het kasteel van Vorselaar van 1850 tot 1884. Kijk even naar binnen en bemerk dat het interieur werd uitgewerkt als Lourdesgrot.
Schranshoeve
De hoeve ‘De Schrans’ is gekend als het familiehuis van Kardinaal Jozef Ernest Van Roey, waar hij zijn jeugdjaren doorbracht. In de 14e eeuw is er voor het eerst sprake van de hoeve met omliggende gronden, die ter verdediging en beveiliging omwald was en bewoond werd door drossaert Johan Van Riemen. In een akte van 1667 spreekt men over ‘sekere twee huysinghe met stalle, schuere, hove, boomgaerde ende landen van achter aengelegen rontsomme in het water gent, de Schranse, groot omtrent één bunder’. Vanaf de 18e eeuw komt de hoeve in handen van de heren van Vorselaar. In 1886 verkoopt Leon-Philippe van de Werve de Schrans aan de echtgenoten Stanislas Van Roey-Bartolomeus, de ouders van Kardinaal Jozef Ernest Van Roey, de latere aartsbisschop van Mechelen. Een gedenkteken in de voortuin van de hoeve herinnert aan deze bekende Vorselarenaar. Thans is de Schrans eigendom van het lokale bestuur, dat het de bestemming van restaurant en socio-culturele ontmoetingsruimte heeft gegeven.
Kasteel van Vorselaar
Het is meer dan waarschijnlijk dat het kasteel van Vorselaar in de vroege Middeleeuwen is ontstaan als versterkte houten vesting waar de bevolking terecht kon wanneer er onheil dreigde. De laatste hofmeier – die destijds instond voor het bestuur van de heerlijkheid - verliet het domein omstreeks 1270, toen Arnolf van Rotselaer, die het goed in leen had gekregen van Hertog Jan I van Brabant, in Vorselaar aankwam. Die liet meteen een toren in steen bouwen om bescherming te bieden tegen brandende pijlen. De eerste gedaante van het kasteel rijst op wanneer in 1356 de ‘meestertoren’ gebouwd werd.Tot het begin van de 16e eeuw bleef het kasteel in handen van de heren van Rotselaar en kende een voorspoedige tijd. Toen de laatste heer van Rotselaar stierf, kwam het kasteel in handen van de familie van Arenberg. Uit geldnood verkochten zij het aan Jan Proost, onderkanselier van Brabant. Hij legde de beplanting rond het kasteel aan, trok een eikendreef dwars door het kreupelhout, legde de moerassen in het binnenbos droog en zorgde voor de restauratie van de burcht.
De restauratie van het kasteel kostte fortuinen: na de dood van Jan Proost bleven zijn weduwe en kinderen met schulden achter. In 1716 werd het kasteel verkocht aan de heer de Pret. Deze had slechts een dochter, gehuwd met graaf van de Werve. Deze familie vormde het kasteel om tot een woonkasteel, een ‘huys de plaisance’. Karel van de Werve liet het poortgebouw en de ophaalbrug slopen. In deze tijd werden ook de bijgebouwen met stallen gebouwd. Een laatste grote verbouwingsgolf vond plaats in de tweede helft van de 19e eeuw door. Hierdoor kreeg het kasteel zijn huidig uitzicht met gotische stijlkenmerken. Het gevierendeelde schild van de familie van de Werve werd het gemeentewapen van Vorselaar. Sinds 1911 is het kasteel door erfopvolging in het bezit van de familie de Borrekens, die het enkele jaren geleden in erfpacht gaf aan een vennootschap.